Даврони Иттиҳоди Шӯравӣ дар ҷумҳурӣ як шабакаи телевизионӣ буд, ки барномаҳои он рӯзҳои корӣ соати 6 бегоҳ ва рӯзҳои истироҳат аз соати 8 субҳ оғоз мешуд. Дар ин миён барномаҳои иттилоотӣ («Новости», «Время») ва аксар филмҳо ба забони русӣ буданд. Бо вуҷуди ин, ҳангоми нашри барномаҳои тоҷикӣ ровиён, мусоҳибадиҳандагон, аз ҷумла деҳқонону коргарон, кӯшиш мекарданд, ки ба забони адабии тоҷикӣ суҳбат намоянд. Шукри Худо, ҳоло теъдоди умумии шабакаҳои телевизионии ҷумҳуриявию вилоятӣ ва шаҳрӣ аз даҳ зиёд аст, вале тавре мушоҳида мекунем, ҳанӯз ҳам қисме аз меҳмонону мусоҳибадиҳандагон ба забони адабии тоҷикӣ фасеҳу равон сухан гуфта наметавонанд.
Мутаассифона, баъзан аз ҷониби кормандони воситаҳои ахбори омма низ ғалатгӯию ғалатнависӣ ба назар мерасад, ки боис ба паҳншавии хатогӯӣ мешавад. Масалан, бисёр вақт калимаи «мустақил»-ро ғалат «мустаъқил» мегӯянду менависанд. Ё «ба ҷуз» (ғайр аз)-ро «ба ҷузъ» мегӯянд. Ҳол он ки «ҷузъ» маънии як бахш ё як қисмро дорад. Баъзеҳо фарқи байни «сарф» (харҷ) кардан ва «сарфа»-ро намедонанд. Иддае донишмандӣ нишон доданӣ шуда, аз калимаю ибораҳое истифода мебаранд, ки хонанда дар фаҳми онҳо мушкилӣ мекашад.
Баъзеҳо мепиндоранд, ки танҳо дар маҷлис ё ҳангоми мусоҳиба дар радио ё телевизион адабӣ сухан кардан даркор асту дигар ҳолатҳо бе риояи меъёри забон сухан кардан боке надорад. Аз ин рӯ, ба ҷои «наҳорӣ», «ноништа кардан» ё «ғизои шом хӯрдан» калимаҳои «завтрак», «обед» ва «ужин» -ро истифода мебаранд.
Ё ин ки «сарборӣ»-ро «нагрузка», «сохтмон»-ро «стройка», «хишт»-ро «кирпич», равғани мошинро «масла», «хоҳиш»-ро «желания» мегӯянд. Чунин тоифа мисли шутурмурғанд. Ба гуфтаи Аттор:
Чун «бипар» гӯӣ, бигӯяд: «уштурам»,
В-ар ниҳӣ бораш, бигӯяд: «тоирам».
Яъне, тоифаи зикршуда на забони тоҷикиро мукаммал медонанду на бо забони русӣ озод фикр баён карда метавонанд. Ба андешаи ман, сабаби асосии хор кардани забон аз каммутолиагист. Агар ҳар як ҳамватан, новобаста аз касбу кор, «Ёддоштҳо»-и Айнӣ, асарҳои Сотим Улуғзода, Фазлиддин Муҳаммадиев, Абдулҳамид Самад, Сайф Раҳимзод ва ғайраро мутолиа намояд, ҳатман суханрониаш тағйир меёбад.
Аксар ҳамватанон филмҳои ҳиндиро тамошо карда, мушоҳида намудаанд, ки дар сурудҳои онҳо калимаҳои тоҷикӣ зиёд истифода мешавад. Ин бесабаб нест, зеро дар тӯли таърих забони ширину шевои форсӣ дар ғанӣ гардонидани бисёр забонҳо, аз ҷумла ҳиндӣ, хидмати шоён кардааст. Муродшоҳ ном ҳокими Ҳиндустон дар бораи таъсири фасоҳати забони ширини форсӣ ба забони ҳиндӣ чунин мефармояд:
Забони форсӣ бо сарвати худ,
Забони ҳиндиро пурмағз бинмуд.
Ба мо аз форсӣ омад фасоҳат,
Ба шеъри ҳиндувон ҳусну латофат.
Ва ё Аллома Муҳаммад Иқболи Лоҳурӣ дар васфи забони форсии дарӣ чунин ибрози андеша кардааст:
Гарчӣ ҳиндӣ дар узубат шакар аст,
Тарзи гуфтори дарӣ ширинтар аст.
Дар ҷаҳон кам халқҳое ёфт мешаванд, ки осори ҳазор сол пеш навиштаи ниёгонро бе тафсир бифаҳманд. Аммо ҳар як тоҷик осори Абӯабдуллоҳи Рӯдакиро бе ягон шарҳу эзоҳ мефаҳмад.
Чунончӣ:
Ҳеҷ ганҷе нест аз фарҳанг беҳ,
То тавонӣ, рӯй бар ин ганҷ неҳ.
Модоме ки забони бою қадима дорем, шарт аст, ки зӯр зада, калимаю ибораҳои бегонаро боз бемаврид истифода барем? Пок нигоҳ доштани забон танҳо вазифаи олимони забоншиносу рӯзноманигорон нест. Бояд ҳамватанон, новобаста аз касбу кор ва синну сол, ба покизагии забон эътибор дода, онро софу беолоиш нигоҳ доранд.
Ҳар як фард бояд дарк намояд, ки барои пойдорию ҳифзи забон сарварони давлатҳои миллии Тоҳириёну Саффориён, Сомониёну Ғӯриён, вазирону донишмандон, шоирони классику муосир, алалхусус Садриддин Айнию Мунзим ва дигарон хизмати шоён кардаанд. Ба туфайли соҳибистиқлолӣ забони ноби тоҷикӣ дар ҷомеа мавқеашро устувор намуд. Ҳоло рисолати ҳар як шаҳрванд аз он иборат аст, ки забонро, дар баробари таърих ва расму оинҳои миллӣ, пос дорад.
С. СУННАТӢ,
«Садои мардум»
