Ё сайри беғараз дар шабакаҳои иҷтимоӣ
“Муҳаббат ба Ватан ва муҳаббат ба одамон ду ҷараёни тез мебошанд, ки дар якҷоягӣ дарёи бузурги ватандӯстиро ташкил медиҳанд. Ватандӯстӣ душмани таънаву айбҷӯӣ аст”.
Мартен Густав, файласуфи олмонӣ
Авҷи набарди иттилоотӣ дар замони пандемияи коронавируси COVID-19 беш аз 70 фоизи аҳолии сайёраро пойбанди робитаи фазои электронӣ кардааст. Мутаассифона, дар аксар маврид шабакаҳои иҷтимоӣ ба минбари ҳангоматалабон, тамаъҷӯён, иғвогарон ва ранҷидахотирони бадахлоқ табдил меёбанд. Ҳамчунин, минбари қасосу интиқоми хусусӣ ва маркази адовату кина шудаанд. Ҳатто наврасон барои дашному ҳақорат додан аз шабакаҳои иҷтимоӣ истифода мебаранд.
Бадбахтона, ҳоло агар шахсе, ки Ватанро тарк кардааст, дар хориҷа вокуниш кунад, онро «озодии сухан» — гӯён гӯши фалакро кар мекунанд, вале агар ягон мансабдор ё корманди давлатӣ ибрози ақида намояд, зуд ба кадом «фабрикаи ҷавоб» мансуб медонанд ё онро фармоишӣ меноманд. Касеро ба баҳс кашиданӣ нестам. Аслан, далелу омори баррасишаванда ба шакку шубҳа ва баҳс ниёз надорад. Ин навиштаҳо аз рӯйи хусумати инфиродӣ ҳам нестанд.
Аломатҳо, тамоюл ва нишонаҳои ин бесарусомонии сиёсии ҳадафманд, ки неруи сеюм роҳандозӣ кардааст, ҷомеаи солимақлро ба ташвиш овардааст. Бадбахтона, аксар ташкилотчиёни маъракаи иттилоотии сиёҳ дар шабакаҳои иҷтимоӣ даҳшат ва зиёни ҷанги шаҳрвандиро фақат шунидаанд. Онҳо бехабар ва нафаҳмида аз пайи иштибоҳи иғвогарони солҳои 90-уми асри XX мераванд.
Дар шабакаҳои иҷтимоӣ ва саҳифаҳои блогерҳо, ба истилоҳ, фирориёни бурунмарзӣ — «мухолифин»-ро истифода мекунанд. Ин истилоҳ, дар асл дар илми ҷомеашиносӣ тафсири гурӯҳи дигарандешоне мебошад, ки расман сабт шуда, барои идоракунии давлат ё тағйири сиёсат барномаи алтернативӣ доранд. Ба таври алоҳида, ҳар кас барои қасосу ниқори хусусӣ аз ин истилоҳ истифода бурда наметавонад.
Вале ҳамдиёрони бурунмарзии мо ба миллат мухолифат доранд, худро бо мардуми шарифи Тоҷикистон мухолиф эълон карда, бо ғазабу таҳдид ҷомеаро ба табаддулот даъват мекунанд. Яъне, онҳо ғараз доранд, хусумат доранд ва мухолифи шахсият мебошанд. Ҳамин аст, ки дар суҳбату шарҳҳои онҳо фақат таҳқир ва таънаву маломати шахсони алоҳида ҷой дорад.
Аз сӯйи дигар, дар шинохти муосир ба ном «мухолифон»-и силоҳдор ё террорист эътироф шудаанд ё зархарид. Ин ҷо табиат ва ба истилоҳ, «анатомия»-и мухолифинро таҳқиқу таҳлил мекунам. Хоҳ дар ИМА, хоҳ дар Сингапур ва хоҳ дар кишвари афсонавии Абдураҳмони Ҷомӣ дар ҷомеа шоҳу гадо, собиқ маҳбус, дузд, шахси азмансабрафта, бамансабнарасида ва аз сарвати бо роҳи дуздӣ бадастоварда маҳрумгардида мавҷуданд.
Ҷомеашиносеро пурсиданд, ки чаро ба тарафдории Навалний дар Россия 100 ҳазор одам баромад? Бояд 540 ҳазор мебаромад. Зеро Путин дар 20 соли охир 540 ҳазор ғоратгар, фиребгар, қаллоб, танбал ва ноуҳдабароро аз кор озод ва аз озодӣ маҳрум карда буд. Ҳамаи ин одамон ҳеҷ гоҳ «Зинда бод, Путин!» гуфта, ба кӯча намебароянд». Мансабдоре «Зинда бод, Тоҷикистон!» мегуфт. Барои заминфурӯшӣ аз мансаб сабукдӯш гардид. Ӯ дар муддати 14 сол мақомоти гуногун, аз ҷумла мақоми судиро, роҳнамоӣ мекарду амру дастур медод. Чун ба паси панҷараи маҳбас рафт, дод мезад, ки «куҷост адолати судӣ? Дар Тоҷикистон адолати судӣ нест!».
Мехоҳам дар бораи ахлоқу одоб дар шабакаҳои иҷтимоӣ гӯям. Ё ба назари ман чунин менамояд ё дарвоқеъ чунин аст, ки шахсони ғараздору фурсатталаби шабакаҳои иҷтимоӣ асосан коргурезон ва бекоронанд.
Агар 4 миллион шаҳрвандони баркамолу дорои қувваи корӣ шабу рӯз дар шабакаҳои интернетӣ шишта, бо хосту исрори онҳо ба истилоҳ, «лайк» гузоранд, кор ва истеҳсолот чӣ мешавад? Аз сӯйи дигар, ба хулоса омадам, ки интернету шабакаҳои иҷтимоӣ ба аламхона ва ё қасосхонаи пинҳонӣ табдил ёфтаанд. Шумо бо ғазаб дар интернет қабеҳтарин дашному ҳақоратро раво мебинед, ба шахсони алоҳида туҳмат мезанед. Мардумро ба нооромӣ ва табаддулот даъват мекунед, аммо касе шуморо пайдо карда наметавонад. Аслан, намешиносад, чун зери ниқоб пинҳонед. Хеле дарднок аст, ки «навбатдорони шабакаҳои иҷтимоӣ» лофи ватандӯстиву ватандорӣ мезананд. Баъзан бо эҳсосоти баланд зебоию шаҳомати Ватанро тараннум мекунанд.
Агар ин Ватан ин қадар зебову фараҳфизо бошад, пас чаро хиёнат кардед, чаро фирор кардед? «Дур аз Ватан мурдан беҳтар аст, аз он ки бидуни Ватан дар дилу ҷон зиндагӣ кунед». Ин суханони Паустовскийро низ аз ёд набароред.
Воқеан, Сингапур, Ҳиндустон, Арманистонро фарзандони бурунмарзии онҳо сохтаанд. Дар буҷети Арманистон 36 фоизи сармоя саҳми арманҳои бурунмарзӣ аст. Соле то 18 миллард доллар ба буҷети Ҳиндустон аз ҳиндуҳои бурунмарзӣ кумак ворид мешавад. Ин омор ба муҳоҷирони меҳнатии муваққатӣ дахл надорад.
Мо бояд бедор шавем ва хуб дарк кунем, ки ба доми иттилооти интернетӣ (шабакаҳои иҷтимоӣ) наафтем, зеро дар он сурат ақлу заковат бо дасти лӯхтакбозон аз паҳлу идора мешавад.
Хабар соҳиб, муаллиф ва масъулият дорад. Миллиард хабару иттилои бесоҳиб танҳо воситаи ташвиқот аст. Хурду бузурги кишвар бояд донанд, ки ақлу заковати онҳоро навору ахбори шабакаҳо аз пажӯҳишу кашфиёт дур месозад. Ягон лорд, демократ, ташкилоти ҷамъиятии хориҷӣ барои мо ва Тоҷикистон дилсӯз нест. Бузургонамон гуфтаанд: «Кас нахорад пушти ман ҷуз нохуни ангушти ман».
Нисфи ахбори бахши тоҷикии шабакаҳои иҷтимоӣ дар бораи муҳоҷирони меҳнатӣ аст. Муҳоҷирати меҳнатӣ айб нест. Он иқтисод ва тиҷорат аст. Ҳоло давлатҳои абарқудрати ҷаҳон, ба монанди Ҳиндустон 120 миллион муҳоҷири меҳнатӣ, Россия — 3 миллион, Фаронса — 1 миллион ва ҳатто ИМА 2 миллион муҳоҷири меҳнатӣ доранд. Ҳазорҳо нафар коргарони Хитой дар Тоҷикистон низ дипломат ё сайёҳ нестанд. Онҳо низ муҳоҷири кориянд. Зимнан, саҳми даромад аз муҳоҷирати меҳнатӣ дар буҷети Филиппин 34 фоиз, Эрон — 6, Ҳиндустон — 4, Туркия — 8, Беларус — 8, Молдова 14 фоизро ташкил медиҳад.
Шумо баъзан шумораи муҳоҷиронро аз 1,5 миллион бештар ҳисоб мекунед. Давлат хоҳ дар ИМА, хоҳ дар Африқо омори расмӣ дорад. Ин омор аз ҳаво гирифта намешавад. Соли 2019 як шиносам 5 маротиба ба Россия рафта омад. Аммо ба ҳисоби шабакаҳои иҷтимоӣ 5 муҳоҷир аз кишвар рафт.
Таҳлили ахбор дар мавриди рушди иқтисодиву иҷтимоии Тоҷикистон дар шабакаҳои иҷтимоӣ аз ҳама беш боис ба хашму ғазаб мегардад. Рӯзе шаҳри Душанберо давр зада, ҳисоб кардам, ки то соли 1990 дар Душанбе 34 бинои баландошёна ва 1 меҳмонхонаи ситорадор мавҷуд буд.
Танҳо солҳои охир садҳо бинои баландошёна ва 12 меҳмонхонаи панҷситорадор бунёд гардидааст. То соли 1991 ҳар 14-умин оила соҳиби мошин буд. Ҳоло ба ҳар панҷумин шаҳрванд мошин рост меояд. Касе оила ё шаҳрванди бе телефони мобилиро нишон диҳад, мукофот хоҳам дод.
Талафоти навзодон 8 баробар кам гардида, дарозумрии одамон афзуд. Барои ташхиси томографӣ одамон фақат ба Москва ва Тошкент мерафтанд. Ҳоло фақат дар шаҳри Душанбе 123 ташхисгоҳи муҷаҳҳази беҳтарин дар Осиёи Марказӣ кор мекунад.
Соли 1988 як мурдаро тавассути роҳи вилоятҳои Суғд, Ош ва шаҳри Хоруғ ба ноҳияи Ванҷ дар ду ҳафта расониданд. Ҳоло дар 5 соат аз Душанбе ба ноҳияҳои ВМКБ озод ба манзил мерасем. Дар замони Иттиҳоди Шӯравӣ дар Тоҷикистон ягон бандари хориҷӣ набуд. Ҳоло 6 пули байналмилалӣ бо хориҷи кишвар бунёд гардидааст.
Чун дар мавриди пешравиҳо гуфтам, бояд иқрор ва эътироф кунем, ки ин дастовардҳоро ягон фарду шахси хориҷӣ барои мо таъмин накардааст. Чанде пеш зимни як ҳамоиш аз саҳми Пешвои миллат дар Истиқлолияти давлатӣ ва рушди устувори Тоҷикистон гуфтам.
Башарият то ба ҳол чунин пешравии муъҷизавиро дар кишваре, ки захираи кофии нефту газ, бандарҳои дарёӣ ва баҳрӣ надорад ва коммуникатсияи байналмилалии он тавассути кишварҳои хориҷӣ васл мебошад, надидааст. Масалан, 7 соли аввали истиқлолият бо ҷанг ва мухолифату музокира гузашт ва бо мухолифини ҷоҳталаб аҳди сулҳ баста шуд. Ин таҷрибаи оламшумули Пешвои миллатро ҳоло дар илми давлатдорӣ ва ҷомеасозӣ фаровон истифода мебаранд. «Таҷрибаи сулҳи Тоҷикистон дар шароити авҷи даргириҳои дохилӣ ва талошҳо барои афзалият дар сиёсати геополитикӣ моҳияти байналмилалӣ дорад». Ин суханони ёвари собиқи президенти Россия Сергей Ястржембский барои ситоиш ва тамаллуқ гуфта нашудаанд. «Ман оғози алангаи ҷангро бозӣ мешуморам, хомӯш кардани онро қаҳрамонии ҷовидонӣ меҳисобам». Ин иқтибос аз Маҳатма Ганди қаҳрамонии Пешвои миллатро собит менамояд.
Воқеан, аз овони ҷавонӣ Пешвои миллат ягон бор барои вазифа ва мансаб талош накардааст. Ҳатто ба ҳайси мутахассиси иқтисодшинос ва корманди фаъол ба Мактаби олии ҳизбӣ, ки дар он замон зинаи асосии нардбони мансаб буд, дохил шудан нахостааст.
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки чанд сол пеш мардум якдилона ҳамчун Пешвои миллат қабулаш карданд, соли 1992 барои ягон вазифа талош накард.
Ёд дорем, ки дар Иҷлосияи XVI Шӯрои Олӣ кадрҳо ва роҳбарон аз масъулият мегурехтанд. (Соли 2008 дар мулоқот бо сокинони ноҳияи Ишкошим як собиқадори меҳнат бидуни рӯзномаи мулоқот аз ҷой бархест. Он вақт ман раиси Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон будам. Ана ҳамон вақт бе омодагии қаблӣ пири хирадманд ба Президент «Пешвои миллат» — гӯён хитоб намуд. Ин андеша, пешниҳод ва нияти холиси халқ буд).
Бигузор гумони шуморо дар қонуншикании интихоботҳо ба инобат гирем, вале ҳакамон ва коршиносоне, ки 500 мусулмони бонуфузи ҷаҳонро аз 2,5 миллиард интихоб мекунанд, ба Эмомалӣ Раҳмон на хеш ҳастанду на шинос.
Магар мо ҳуқуқи маънавӣ надорем бо ин фахр кунем, ки аз кишвари собиқ атеистии солҳои 90-ум 56-умин шуҳратмандтарин мусулмони ҷаҳон маҳз тоҷик баромадааст.
Тоҷикистон дар даврони Иттиҳоди Шӯравӣ дар маълумотномаи СММ бо ду ҷумла мақом дошт. Вале ин абармарди сиёсат дар таърихи миллат аз минбари СММ 5 иқдоми дорои аҳамияти умумибашариро эълон намуд. Сарвати Тоҷикистон обро ба дастархони ҷаҳониён гузошт ва бо раъйи якдилона дар ин бора санадҳои дахлдор қабул шуданд.
Алҳол Тоҷикистон бо 192 кишвари дунё робита дошта, шарики 160 конвенсия, созишнома ва узви 23 ташкилоти ҷаҳонӣ мебошад. Ба ҳайси яке аз муассисони СҲШ, СААД ва СҲИ мақоми Тоҷикистон дар мадди аввал аст.
Аз душман дӯст ва аз дӯстон шарикони стратегӣ ба вуҷуд овардан танҳо хоси бузургмардон аст.
Ин шоҳкориҳои азим осон ба даст наомадаанд. Дар паси ҳар корнамоӣ саъю талоши шабонарӯзии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, хатар ба ҷисму ҷон, мулоқотҳои тундутез ва гуфтугӯҳои бардавом, қарордодҳои тақдирсози байнидавлатӣ, муколамаҳои дипломатӣ, устувории имон ва сабуриву тамкини бузург сарф гардидааст.
Ба таърих назар кунед. Неругоҳи барқи обии «Норак»-ро 15 ҷумҳурии собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ, 5 давлати хориҷӣ, 1780 ширкату ташкилоти хориҷӣ дар 12 сол сохтанд. Вале калонтарин неругоҳи минтақа — НБО «Роғун» бо имконот ва қувваи худӣ бунёд шуда истодааст. Ҳанӯз соли 2001 Пешвои миллат моҳияти ҷаҳонии «энергияи сабз» ва истиқлолияти энергеткии кишварро таҳия карда буд.
Ҷумҳурии Тоҷикистон аз лиҳози иқтидори энергетикӣ 3-юмин дар ҷаҳон ва дуюм дар ИДМ маҳсуб мешавад. Дар мушкилтарин даврони буҳрони молиявӣ Пешвои миллат ду чархаи НБО «Роғун»-ро ба кор даровард. Дар се соати сари чамбараки трактор нишастанаш дунё бо булдозер кор кардани Пешвои миллатро назорат мекард ва ӯ шахсан бо дастони хеш маҷрои Вахшро ба неругоҳ равон намуд. Ин шуҷоат барои садсолаҳои баъдӣ низ нур ва неруи барқ медиҳад.
Ба шумо — суханчинҳои шабакаҳои иҷтимоӣ, ҳамчунин, ёдрас мекунам, ки истиқлолияти комили ИМА дар 120 сол, Фаронса — 43 сол, Ҳиндустон — 57 сол пурра ташаккул ёфт.
Замоне ки дар ИДМ мероси Иттиҳоди Шӯравиро тақсим мекарданду ҷумҳуриҳои дигар ҳаққи хешро меситонданд, мо барои ҳифзи истиқлолу якпорчагӣ меҷангидем. Давлати навини мо баъди касби истиқлол танҳо аз соли 2004 қоматашро рост кард. Дар 17 сол ягон кишвари дунё ба кишвари рӯ ба рушд табдил наёфтааст, чунон ки Тоҷикистон пешрафт кард.
Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон давлатро аз утоқи корӣ ва аз ҳисоботҳо идора намекунад. Ба иззати нафси касе расиданӣ нестам. Аксар президентҳои ИДМ ва роҳбарони давлатҳои аврупоӣ дар зарфи 10 моҳ, ки пандемия ҳукм меронд, аз утоқҳои корияшон набаромада, давлатро аз тариқи робитаи онлайн ё дастгоҳи фазоӣ идора карданд.
Дар рӯзҳое, ки онҳо чашм ба экран доштанд, Пешвои миллат дар киштзорҳои вилояти Суғд, боғоти Хатлон, корхонаҳои саноатии Душанбе озод бо мардум дидор ва гуфтугӯ менамуд.
Асрори дигари пешравӣ низ махфӣ нест. Сарвари давлат рушди ҳар соҳаро бо шароити иқлим, тақозои зиндагӣ ва тамоюли бозори ҷаҳонӣ оқилона мутобиқ менамояд. Ҳадафи чоруми миллӣ, саноатикунонии босуръати кишвар барномаи инқилобии истеҳсолӣ аст. Агар саноат локомотив бошад, соҳаи кишоварзӣ қатора буда, бо суръати кофӣ ба пеш ҳаракат хоҳад кард.
Дабири кулли Созмони Милали Муттаҳид Антонио Гутерриш соли 2018 ҳангоми боздид аз Тоҷикистон, барҳақ, Пешвои миллатро «инсони покдил ва ташкилотчии оқил» номид.
Банда солҳои зиёд дар рӯзҳои мушкил дар ВМКБ бо Пешвои миллат кор кардам. Ин барои ман шахсан ифтихор аст, ки бо чунин фарзанди сарсупурда, ҷонфидо, хирадманд, шуҷоъ, сиёсатмадори сатҳи ҷаҳонӣ фаъолият доштам. Ин иқболи баландест, ки ҳар як инсон орзу мекунад.
Ин вокуниши ман ҳамчун як шаҳрванди одии ин сарзамини биҳиштӣ, ҳамчун як тоҷики ватандӯст рӯи коғаз омадаву унвонии корбарони шабакаҳои иҷтимоӣ ирсол мешавад.
Мардум дар дуояшон аз даргоҳи Парвардигор ба Пешвои миллат саломатӣ ва сарбаландии бештару бештарро орзу мекунанд.
Воқеан, дар омади сухан боз як хоҳиши бародарона дорам. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо сарварии Пешвои миллат аз танқиди воқеиву созанда парҳез намекунад, ҳарос надорад. Тоҷикистон ягона кишвари ИДМ аст, ки меъёри қонунии вокуниш ба танқиди ВАО дошта, тибқи Фармони № 622 арзу андешаҳои танқидиро баррасӣ менамояд.
Ҳамчунин, бояд мақоли тоҷикии «Моҷарои хонаро ба кӯча намебароранд»-ро дар ёд дошта бошем. Ҳама мусулмонем. Аз лиҳози ақида, хоҳ демократ бошем, хоҳ даҳрӣ ё тундгаро, бояд одоби баҳс, тарзи муошират ва русуми хуби тоҷиконро риоя кунем.
Ниҳояти гуфтор. Пештар аз ҳама, тансиҳатӣ ва тавфиқи коратонро орзу дорам. Бигзор, душаҳрвандиву сешаҳрвандӣ гиред. Ин имконпазир ва дар чаҳорчӯбаи ақл аст.
Бигзор ба ҳукумату ташкилоти дигар хидмат кунед. Вале Тоҷикистон ватани мову шумост, ягона аст ва дар ҳама ҷо, дар ҳама сатҳ шуморо «тоҷик» мегӯянд.
Каме ҳам бошад, аз зодагони Душанбе — яҳудиёни Тоҷикистон дар хориҷи кишвар бояд ибрат гирифт. Онҳо дар хориҷи кишвар, бо вуҷуди зиндагии шоҳона, пеш аз мурдан як каф хоки Тоҷикистонро бо худ мебаранд.
Кинаҳоро аз дил бароред. Адовати шахсиро дур созед. Мо садҳо миллион нестем. Танҳо ваҳдату дӯстӣ моро ба зиндагии шоиста мерасонад, муваффақ мекунад.
Мавлоно Ҷалолиддини Балхиро такрор кунед, ки гуфт:
Ақл мегӯяд, ки айши бекарон,
Ҳаст дар ҳамзистӣ бо дигарон.
Ту ҳам, эй фарзанд, танҳо аз хирад,
Бо тамоми мардуми рӯи замин,
Дӯстӣ кун! Беҳтарин дин аст ин.
Боқӣ, дар паноҳи Худованд бошед.
Бо эҳтиром, Қодири ҚОСИМ,
шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистон, сокини шаҳри Душанбе
